Straatfotografie

Veel straatfotografen denken dat ze alles mogen fotograferen in de openbare ruimte. En veel mensen die op straat lopen, denken juist dat ze helemaal niet gefotografeerd mogen worden. Wie heeft er gelijk? Het antwoord is: geen van beiden helemaal. De regels zijn niet zwart-wit, en juist dat maakt het lastig.

In Nederland geldt: wat in de openbare ruimte zichtbaar is, mag in principe ook gefotografeerd worden. Denk aan pleinen, straten, parken, markten. Daar loop je als burger bewust rond in het zicht van anderen. Juridisch gezien mag je daar gewoon een camera gebruiken.

Maar dat betekent niet dat je daarna zomaar alles met die foto mag doen. Zodra je iemand herkenbaar in beeld hebt en die foto ergens plaatst — bijvoorbeeld op Instagram, in een boek, of op een tentoonstelling — dan kan het portretrecht van die persoon een rol spelen.

Wat is portretrecht?

Portretrecht beschermt mensen tegen ongewenste publicatie van hun foto. Niet tegen het maken van de foto zelf, maar tegen het delen ervan. Als iemand op een foto staat en daar een goed argument tegen heeft, bijvoorbeeld omdat het schadelijk is voor zijn werk of privéleven, dan mag je die foto niet zomaar gebruiken.

Of iemand een “redelijk belang” heeft om bezwaar te maken, verschilt per geval. Een politicus op een protest? Minder kans dat zijn bezwaar gegrond is. Een willekeurige voorbijganger die toevallig in beeld is terwijl hij er onverzorgd uitziet? Grotere kans dat zijn belang zwaarder weegt.

Wat vinden fotografen daarvan?

Veel straatfotografen vinden het verwarrend. Sommigen zeggen: “Ik gebruik gewoon mijn gezond verstand.” Dat klinkt mooi, maar wat voor de een logisch is, is dat voor een ander totaal niet. De een vindt het respectvol om mensen nooit van dichtbij te fotograferen zonder te vragen. De ander zegt: “Op straat is alles eerlijk spel.”

Soms houden fotografen zichzelf te veel tegen uit angst voor gedoe. Ze durven niet meer te fotograferen, ook al mag het gewoon. Anderen gaan juist te ver, omdat ze denken dat het recht altijd aan hun kant staat. Maar fotografie op straat vraagt meer dan alleen weten wat mag. Het vraagt ook: wat is verstandig? En: wat is respectvol?

Wat moet je als straatfotograaf weten?

1. Fotograferen mag in de openbare ruimte, tenzij je op privéterrein bent of in een situatie waarbij je overduidelijk inbreuk maakt op iemands persoonlijke levenssfeer.

2. Publiceren is iets anders dan fotograferen. Zet je een foto ergens online of gebruik je die in een tentoonstelling, dan kun je te maken krijgen met het portretrecht.

3. Weeg belangen af. Vraagt iemand of je de foto wilt verwijderen? Vraag dan waarom. Soms is het belang van de persoon sterker dan jouw belang als fotograaf. Soms ook niet.

4. Vraag niet altijd om toestemming vooraf, maar wees wel benaderbaar. Als iemand je aanspreekt, leg dan rustig uit waarom je fotografeert. Veel onbegrip ontstaat uit angst of onbekendheid.

5. Wees eerlijk over je bedoelingen. Fotografeer je voor kunst, voor een verhaal, of gewoon omdat je het mooi vindt? Vertel het als iemand het vraagt.

Waarom dit belangrijk is

Straatfotografie is meer dan plaatjes maken. Je vertelt iets over de samenleving, over mensen in hun dagelijkse leven. Maar mensen zijn geen objecten. Ze hebben gevoelens, privacy, en soms ook iets te verliezen. Tegelijkertijd mogen we ook niet alles doodmaken met regeltjes en angsten. Fotografie mag ook vrij zijn.

Dat evenwicht zoeken, daar gaat het om. Weten wat mag, weten wat kan, en zelf kiezen wat je verstandig vindt. Want als fotograaf ben je niet alleen maker, maar ook mens.